Chikungunya là bệnh truyền nhiễm lây truyền qua cùng loại muỗi vẵn truyền bệnh sốt xuất huyết Dengue. Tuy hệ thống giám sát tại thành phố hiện chưa phát hiện ca mắc bệnh nhưng nhiều dữ liệu khoa học cho thấy đây là một bệnh từng lưu hành tại Việt Nam. Các hoạt động chủ động giám sát bệnh luôn được ngành y tế quan tâm thực hiện và các biện pháp phòng bệnh sốt xuất huyết cũng chính là biện pháp phòng bệnh Chikungunya.
Chikungunya là bệnh gì?
Chikungunya là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Chikungunya gây ra, lây truyền chủ yếu qua muỗi vằn (Aedes aegypti và Aedes albopictus), cùng loại muỗi gây bệnh sốt xuất huyết Dengue và bệnh do virus Zika. Bệnh phát hiện lần đầu tiên trên thế giới vào năm 1952 tại Tanzania, châu Phi. Bệnh thường bùng phát thành dịch tại các khu vực có khí hậu nhiệt đới và điều kiện môi trường thuận lợi cho muỗi sinh sôi, ban đầu chủ yếu giới hạn ở châu Phi và châu Á. Nhưng trong những thập kỷ gần đây, bệnh đã lan rộng đến hơn 110 quốc gia và vùng lãnh thổ trên khắp thế giới. Từ đầu năm 2025, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết mọi châu lục, kể cả châu Âu, đều đã ghi nhận ca bệnh Chikungunya.
Ảnh: Bệnh chikungunya lây truyền sang người qua muỗi vằn
Muỗi cái Aedes bị nhiễm virus khi hút máu người đang bị bệnh, sau đó sẽ truyền mầm bệnh sang người lành khi đốt. Người nhiễm bệnh sau khi bị muỗi đốt sẽ trải qua thời gian ủ bệnh từ 3 đến 7 ngày, sau đó khởi phát với các triệu chứng như sốt cao đột ngột, đau khớp dữ dội (nhất là ở tay và chân), phát ban, đau cơ, nhức đầu và mệt mỏi.
Bệnh đa phần là lành tính và tự khỏi sau vài ngày đến vài tuần. Tuy nhiên, đau khớp có thể kéo dài hàng tháng hoặc thậm chí hàng năm ở một số ít người. Rất ít trường hợp tử vong do Chikungunya, thường chỉ gặp ở những người có hệ miễn dịch yếu như trẻ sơ sinh, người cao tuổi, hoặc người có bệnh lý nền. Bệnh chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, chưa có vắc xin phòng.
Tình hình bệnh Chikungunya tại Việt Nam như thế nào?
Bệnh Chikungunya đã được ghi nhận tại Việt Nam từ lâu qua kết quả công bố của một số nghiên cứu dịch tễ học phân tử và huyết thanh học.
Từ tháng 10/2010 đến tháng 12/2014, Đơn vị Nghiên cứu lâm sàng Đại học Oxford (OUCRU) phối hợp Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TPHCM (BVBNĐ) tiến hành nghiên cứu sốt cấp tính ở trẻ từ 1 đến 15 tuổi tại 7 bệnh viện thuộc các tỉnh khu vực phía Nam. Tổng cộng có 8105 trẻ được thu thập mẫu máu sớm trong vòng 72 giờ (3 ngày) tính từ khi bắt đầu sốt để tiến hành xét nghiệm PCR tìm virus Dengue (sốt xuất huyết), virus Chikungunya và virus Zika. Kết quả cho thấy trong tổng số 8.105 bệnh nhân thì có 2.203 ca sốt xuất huyết Dengue (27%), chỉ ghi nhận có 4 ca nhiễm Chikungunya và 2 ca nhiễm Zika. Kết quả phân tích di truyền 4 chủng Chikungunya đều thuộc dòng gây dịch tại khu vực Án Độ Dương, thuộc kiểu gen Đông/Trung/Nam/Châu Phi (ECSA), tương đồng với chủng phát hiện tại Campuchia từ năm 2011 (1).
Tiếp nối nghiên cứu trên, một điều tra huyết thanh học đã tiến hành năm 2015 của OUCRU & BVBNĐ từ ngân hàng huyết thanh trên 546 mẫu huyết thanh (được chọn đại diện cho các nhóm tuổi) thu thập từ 4 tỉnh thành (An Giang, TPHCM, Đắc Lắc và Huế). Kết quả ghi nhận tại An Giang và TPHCM có 10% mẫu có kháng thể kháng Chikungunya (nghĩa là đã từng bị nhiễm bệnh); trong khi tỷ lệ này ở Đắc Lắc là 7,97% và ở Huế là 3,72%. Nghiên cứu cũng ghi nhận nhóm có kháng thể đều trên 30 tuổi. Do đó sự lây truyền Chikungunya tại các địa điểm nghiên cứu đã từng xảy ra khoảng 30 năm trước đó (khoảng thập niên 1980) với mức độ lây trong dân số thấp, chỉ khoảng 2–4% dân số bị nhiễm bệnh hàng năm tại TPHCM, An Giang và Huế, và chỉ 1% tại Dak Lak. Tại thời điểm khảo sát (năm 2015) lại không tìm thấy bằng chứng đang có sự lan truyền bệnh xảy ra (2).
Từ năm 2017 đến 2019, Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương Hà Nội và Viện Pasteur TPHCM phối hợp với Đại học Nagasaki Nhật Bản thực hiện nghiên cứu dịch tễ học phân tử và huyết thanh của bệnh Chikungunya trên 31 tỉnh thành tại Việt Nam với 1063 mẫu huyết thanh. Kết quả cho thấy 46,4% mẫu có kháng thể kháng virus Chikungunya (bằng chứng đã từng nhiễm virus này) và 27,7% mẫu có kết quả PCR dương tính (bằng chứng đang nhiễm virus). Nhóm nghiên cứu đã tiến hành giải trình tự bộ gen của những mẫu xét nghiệm PCR dương tính và ghi nhận thuộc kiểu gen ECSA. Do đó có thể nhận định virus Chikungunya là bệnh lưu hành ở Việt Nam với tỷ lệ đáng kể và kiến nghị cần một chương trình giám sát hàng năm để hiểu tác động của bệnh này (3).
Ngoài những nghiên cứu khoa học như trên, hoạt động giám sát trọng điểm cũng được ngành y tế TPHCM triển khai trong suốt nhiều năm qua nhằm theo dõi sự lưu hành của các tác nhân gây bệnh. Cụ thể sau đợt bùng phát bệnh trên thế giới do virus Zika vào cuối năm 2016, Trung tâm Y tế dự phòng Thành phố Hồ Chí Minh và sau này là Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TPHCM (HCDC) vẫn duy trì các điểm giám sát bệnh do virus Zika (và cả do virus Chikungunya). Kết quả giám sát hoàn toàn chưa ghi nhận ca bệnh mới nào trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh (tính đến thời điểm hiện tại).
Mới đây, từ tháng 5 năm 2025, Viện Pasteur TP.HCM đã triển khai giám sát trọng điểm virus Chikungunya – Zika – Dengue tại một số tỉnh thành khu vực phía Nam như TPHCM, Tây Ninh, Kiên Giang. Kết quả đến nay Viện vẫn chưa ghi nhận ca Chikungunya và Zika nào từ các điểm giám sát này.
Từ những kết quả nêu trên có thể nhận định bệnh Chikungunya là bệnh truyền nhiễm đã từng lưu hành tại Việt Nam. Tuy thời gian gần đây chưa ghi nhận ca bệnh Chikungunya (và ca bệnh do virus Zika) nào nhưng nguy cơ tái xuất hiện của những bệnh này tại TPHCM là hoàn toàn có thể xảy ra. Ngành y tế TP.HCM vẫn duy trì hệ thống giám sát dịch bệnh để sẵn sàng chủ động ứng phó với mọi tình huống có thể xảy ra.
Việc chủ động phòng bệnh luôn là cần thiết, trong đó mỗi người dân chính là “lá chắn” đầu tiên và hiệu quả nhất trong việc phòng ngừa bệnh tật. Việc bảo vệ bản thân cũng chính là bảo vệ cộng đồng.
Phòng bệnh Chikungunya bằng cách nào?
Do hiện nay chưa có vắc xin và thuốc điều trị đặc hiệu, biện pháp phòng bệnh Chikungunya hiệu quả nhất là phòng tránh muỗi đốt và diệt lăng quăng.
Cần nhấn mạnh các biện pháp phòng bệnh Chikungunya cũng chính là biện pháp để phòng bệnh sốt xuất huyết Dengue đang được thực hiện (ngoại trừ vắc xin).
Ngành Y tế khuyến cáo người dân thực hiện các biện pháp sau:
– Ngủ mùng, mặc quần áo dài tay, sử dụng kem chống muỗi, đặc biệt vào ban ngày.
– Loại bỏ các vật dụng chứa nước đọng – nơi muỗi sinh sản – như chai lọ, lốp xe cũ, máng nước, lu khạp…
– Thay nước bình hoa, chậu cảnh ít nhất 1 lần/tuần; đậy kín các dụng cụ chứa nước.
Phối hợp với chính quyền và ngành y tế trong các chiến dịch diệt lăng quăng, phun thuốc diệt muỗi.
– Khi có biểu hiện sốt, đau khớp, phát ban… sau khi trở về từ vùng có dịch hoặc nghi ngờ mắc bệnh, cần đến ngay cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời.
Trong bối cảnh dịch sốt xuất huyết đang gia tăng hiện nay trên địa bàn thành phố, ngành Y tế tiếp tục kêu gọi mọi người dân cùng nâng cao ý thức thực hiện hiệu quả việc phòng bệnh sốt xuất huyết và bệnh do Chikungunya.
“không có lăng quăng – không có muỗi – không có bệnh sốt xuất huyết và không có bệnh Chikungunya”.
Nguồn: HCDC
Phòng Công tác xã hội Bệnh viện Mắt
