Vừa qua, Bệnh viện Mắt tiếp nhận điều trị một trường hợp nam thanh niên (27 tuổi) vô tình bóp cò súng bắn đinh trúng mắt trái. Người nhà đã nhanh tay che tạm mắt cho anh và đưa anh đến Bệnh viện Mắt TPHCM để thăm khám. Khi tiếp nhận người bệnh, bên ngoài vùng mắt chỉ thấy một vết thương nhỏ, nhưng qua thăm khám và thực hiện các cận lâm sàng nhận thấy: có một đinh đã xuyên thủng mắt và cắm sâu vào hốc mắt, sát vùng thần kinh thị giác. Sau khi chụp CT scan để “định vị” chính xác dị vật, người bệnh được gây mê và phẫu thuật lấy trọn chiếc đinh, khâu kín các vết rách, dùng kháng sinh để ngừa nhiễm trùng và tiêm phòng uốn ván. Kết quả, mắt của nam thanh niên ổn định, không còn dị vật, thị lực bệnh nhân được giữ lại (thị lực xuất viện 4/10, kính lỗ 5/10) và xuất viện sau vài ngày.
Hình 1. Dị vật nội nhãn xuyên hốc mắt – thủng giác mạc củng mạc/ chấn thương ngày thứ 2 do đinh bắn
Trường hợp này nhắc chúng ta: khi làm việc với kim loại, hãy đeo kính bảo hộ; nếu nghi có dị vật vào mắt, đừng dụi, đừng tự rút ra — chỉ cần che mắt nhẹ nhàng và đến bệnh viện ngay. Một quyết định đúng trong những phút đầu có thể giữ lại cả thị lực.
Dị vật xuyên nhãn cầu (thường gọi ngắn gọn là “dị vật nội nhãn”) là khi một vật lạ đâm xuyên qua thành nhãn cầu và lọt vào bên trong mắt. Đây là cấp cứu nhãn khoa: điều trị càng sớm, nguy cơ mất thị lực vĩnh viễn càng giảm.
Nguyên nhân thường gặp
- Đập/đục/đẽo kim loại (búa – đục – mài – cắt sắt): mảnh kim loại bay tốc độ cao.
- Máy cắt cỏ, máy mài, pháo, nổ pin/ắc quy: mảnh vỡ bắn vào mắt.
- Tai nạn giao thông, tai nạn lao động.
- Gỗ, thủy tinh, đá, nhựa cứng cũng có thể xuyên mắt – không chỉ kim loại.
- Ghi nhớ: Tổn thương do vật bay tốc độ cao có thể rất nhỏ bên ngoài nhưng rất nặng bên trong.
Dấu hiệu cảnh báo
- Đau mắt đột ngột, chảy nước mắt nhiều, sợ ánh sáng.
- Mắt đỏ, sưng mi, nhìn mờ hoặc giảm thị lực rõ rệt.
- Vết rách ở giác mạc/củng mạc, méo đồng tử (hình giọt nước), có thể thấy dị vật lấp lánh bên trong.
- Chảy dịch trong suốt như nước mắt nhưng liên tục
- Sau khi đập kim loại hoặc làm việc tốc độ cao, dù ít đau vẫn phải nghĩ tới dị vật trong mắt
Sơ cứu đúng (trước khi tới bệnh viện)
- Làm ngay:
+ Che mắt bằng khiên bảo vệ (không ép), hoặc cốc giấy cứng/ly nhựa úp hờ, cố định bằng băng dính
+ Giữ yên, hạn chế nhìn liếc; tránh cúi rặn, ho mạnh, nôn ói (tăng áp lực mắt).
+ Ngưng ăn uống nếu có thể vì có khả năng cần phẫu thuật.
- Tuyệt đối không:
+ Không dụi mắt, không ấn ép lên mắt.
+ Không tự rút dị vật.
+ Không nhỏ thuốc không rõ loại, đắp lá – dễ làm nhiễm trùng lan rộng.
+ Không chụp MRI khi nghi dị vật kim loại (rất nguy hiểm).
“Đến bệnh viện mắt ngay lập tức. Mỗi giờ chậm trễ có thể làm giảm cơ hội giữ thị lực”
Chẩn đoán thế nào?
- Bác sĩ khai thác hoàn cảnh chấn thương: đang đập/đục/đẽo? có tia lửa/tiếng nổ? đeo kính bảo hộ không?
- Khám mắt: tìm vết rách, biến dạng đồng tử, dấu rò tiền phòng.
- Chẩn đoán hình ảnh: CT scan, Xquang
Điều trị
- Khâu kín nhãn cầu khẩn cấp để khôi phục sự kín của mắt.
- Lấy dị vật trong mắt càng sớm càng tốt
- Kháng sinh, Giảm đau, chống nôn, bảo vệ mắt sau mổ, theo dõi sát, tiêm ngừa uốn ván
Phòng ngừa: tưởng nhỏ mà “cứu” một đôi mắt
- Đeo kính/face shield đạt chuẩn khi mài, cắt, đục, bắn đinh, dùng máy cắt cỏ.
- Che chắn khi đập kim loại vào kim loại
- Giữ khoảng cách an toàn khi đứng gần người khác đang thao tác.
- Không đùa giỡn pháo, vật nổ; thắt dây an toàn khi đi xe.
- Doanh nghiệp nên huấn luyện an toàn lao động và cung cấp bảo hộ đạt chuẩn.
Biến chứng có thể gặp
- Viêm nội nhãn dẫn tới mất thị lực nhanh
- Bong võng mạc, xuất huyết dịch kính, sẹo hoàng điểm.
- Glôcôm chấn thương, dính mống mắt, đục thủy tinh thể tiến triển.
- Nhược thị ở trẻ em nếu chẩn đoán/điều trị trễ..
Dị vật xuyên nhãn cầu nguy hiểm nhưng có thể cứu vãn nếu che mắt đúng – đến viện sớm – xử trí chuẩn. Mọi chấn thương liên quan vật bay tốc độ cao đều phải coi là có nguy cơ dị vật xuyên nhãn cầu cho đến khi bác sĩ loại trừ bằng thăm khám và chẩn đoán hình ảnh.
Khoa Tạo hình Thẩm mỹ – Thần kinh Nhãn khoa
