Sốt xuất huyết Dengue (SXHD) là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do vi-rút Dengue gây ra và lây truyền qua muỗi vằn. Sau đây là tổng hợp những thông tin quan trọng và giải đáp các thắc mắc thường gặp để giúp bạn hiểu rõ hơn về căn bệnh này.
1. Sốt xuất huyết Dengue là gì?
SXHD là một căn bệnh do vi-rút gây ra, lây truyền chủ yếu qua vết cắn của muỗi vằn đã nhiễm vi-rút. Có 4 loại vi-rút gây sốt xuất huyết, được gọi là DEN-1, DEN-2, DEN-3 và DEN-4. Hầu hết các trường hợp mắc SXHD thường nhẹ và có thể không được phát hiện.
Tuy nhiên, SXHD nặng là một biến chứng nguy hiểm và có thể gây tử vong. Để giảm nguy cơ mắc bệnh, điều quan trọng là bạn cần tránh bị muỗi chích, đặc biệt là vào ban ngày. Ước tính mỗi năm có khoảng 50 – 100 triệu ca SXHD xảy ra trên toàn thế giới, và có 4 tỷ người đang sinh sống tại các quốc gia có dịch SXHD lưu hành.
2. Bệnh xảy ra ở đâu?
SXHD chủ yếu lây truyền qua muỗi vằn, loài muỗi này phân bố rộng khắp các quốc gia nhiệt đới. Những du khách đã nhiễm vi-rút SXHD cũng có thể làm lây lan bệnh khi bị muỗi vằn chích. Dịch SXHD có thể bùng phát bất cứ lúc nào, miễn là muỗi còn hoạt động. Tuy nhiên, nhìn chung, độ ẩm và nhiệt độ cao tạo điều kiện thuận lợi cho muỗi sinh tồn, làm tăng khả năng lây truyền bệnh.
3. Triệu chứng của bệnh là gì?
SXHD gây ra các triệu chứng giống cúm và thường kéo dài từ 2 – 7 ngày. Bệnh thường xuất hiện sau thời gian ủ bệnh từ 4 – 10 ngày kể từ khi bị muỗi nhiễm bệnh chích.
Sốt cao (40°C) thường đi kèm với ít nhất 02 trong số các triệu chứng sau:
– Đau đầu
– Đau phía sau mắt
– Buồn nôn, nôn
– Sưng hạch
– Đau khớp, xương hoặc cơ
– Phát ban
4. Những dấu hiệu nào cảnh báo sốt xuất huyết Dengue nặng?
Những người bị nhiễm vi-rút lần thứ hai có nguy cơ cao hơn mắc SXHD nặng. Khi bệnh tiến triển sang nặng, giai đoạn nguy kịch thường xảy ra khoảng 3 – 7 ngày sau khi xuất hiện dấu hiệu bệnh đầu tiên. Lúc này, nhiệt độ cơ thể sẽ giảm xuống và điều này không có nghĩa là người bệnh đang hồi phục. Ngược lại, cần đặc biệt chú ý đến các dấu hiệu cảnh báo sau vì chúng có thể dẫn đến SXHD nặng:
– Đau bụng dữ dội
– Nôn ói liên tục
– Chảy máu chân răng
– Thở nhanh
– Mệt mỏi/bồn chồn
– Nôn ra máu hoặc đi ngoài ra máu
– Rất khát nước
– Da tái nhợt và lạnh
Đối với những người mắc SXHD nặng, việc nhập viện là điều cần thiết.
5. Phương pháp điều trị bệnh sốt xuất huyết Dengue là gì?
Hiện tại chưa có thuốc đặc trị cho bệnh SXHD. Bệnh nhân nên tìm kiếm lời khuyên y tế, nghỉ ngơi và uống nhiều nước. Có thể dùng Paracetamol để hạ sốt và giảm đau khớp. Tuy nhiên, không nên dùng Aspirin hoặc Ibuprofen vì chúng có thể làm tăng nguy cơ chảy máu.
Bệnh nhân đã nhiễm vi-rút SXHD có thể truyền bệnh cho người khác qua muỗi vằn sau khi các triệu chứng đầu tiên xuất hiện (trong 4 – 5 ngày và tối đa 12 ngày). Việc bị nhiễm một chủng vi-rút sẽ giúp cơ thể có khả năng miễn dịch trọn đời với chủng đó. Tuy nhiên, vẫn có thể bị nhiễm các chủng khác và tiến triển thành SXHD nặng.
Khi xuất hiện các dấu hiệu cảnh báo của SXHD nặng, điều quan trọng là phải tham khảo ý kiến bác sĩ và nhập viện ngay lập tức để được quản lý bệnh. Với sự chăm sóc y tế phù hợp và việc nhận biết sớm, tỷ lệ tử vong do SXHD là dưới 1%. Tuy nhiên, trải nghiệm tổng thể của bệnh là không hề dễ chịu.
6. Tôi nên làm gì nếu nghi ngờ mình bị sốt xuất huyết Dengue?
Nếu bạn nghi ngờ mình bị SXHD, hãy đến gặp bác sĩ ngay lập tức. Để chẩn đoán bệnh, bác sĩ sẽ thực hiện:
– Đánh giá các dấu hiệu và triệu chứng của bạn.
– Xét nghiệm máu để tìm bằng chứng về vi-rút Dengue.
– Xem xét tiền sử bệnh và lịch sử đi lại của bạn.
Những người đã từng đi đến nơi có dịch SXHD trong vòng hai tuần qua cần thông báo cho bác sĩ biết điều này.
7. Sốt xuất huyết Dengue lây truyền như thế nào?
SXHD lây truyền qua vết chích của muỗi vằn. Muỗi nhiễm bệnh khi chúng hút máu của người đã nhiễm vi-rút Dengue. Sau khoảng một tuần, muỗi có thể truyền vi-rút khi chích một người khỏe mạnh. Muỗi có thể bay xa tới 400 mét để tìm kiếm các vật chứa nước đọng làm nơi đẻ trứng, nhưng chúng thường sống gần nơi ở của con người.
Muỗi vằn là loài muỗi hoạt động vào ban ngày, thời gian đốt đỉnh điểm là vào sáng sớm và buổi tối trước khi trời tối hẳn. Do đó, một người có thể bị muỗi chích tại nhà hoặc nơi làm việc.
SXHD không thể lây trực tiếp từ người sang người. Tuy nhiên, một người đã nhiễm vi-rút và đang mắc SXHD có thể lây nhiễm bệnh cho người khác thông qua vết chích từ muỗi vằn. Con người có thể mang mầm bệnh từ quốc gia này sang quốc gia khác hoặc từ vùng này sang vùng khác trong giai đoạn vi-rút lưu hành và sinh sôi trong máu.
Muỗi vằn đã tiến hóa để trở thành loài muỗi chích gián đoạn và thích chích nhiều người trong một lần hút máu. Cơ chế này đã khiến muỗi vằn trở thành một loài muỗi truyền bệnh dịch cực kỳ hiệu quả.
8. Muỗi sinh sản ở đâu?
Muỗi vằn phát triển mạnh ở những khu vực gần khu dân cư (các khu vực đô thị). Muỗi vằn đẻ trứng trong các vật chứa nước bên trong nhà và xung quanh khu dân cư (bao gồm chai lọ không sử dụng, thùng chứa, rác thải bỏ đi, lốp xe cũ, … có chứa nước).
Trứng nở khi tiếp xúc với nước. Trứng có thể chịu đựng được điều kiện khô hạn khắc nghiệt và tồn tại trong nhiều tháng. Muỗi cái có thể đẻ hàng chục trứng tới 5 lần trong suốt vòng đời của chúng.
Muỗi trưởng thành thường đậu trong nhà ở những khu vực tối (tủ quần áo, gầm giường, sau rèm cửa). Tại đây, chúng được bảo vệ khỏi gió, mưa và hầu hết các loài thiên địch, điều này làm tăng tuổi thọ và khả năng chúng sống đủ lâu để nhiễm vi-rút từ một người và truyền sang người khác.
9. Tôi có thể làm gì để giảm nguy cơ mắc bệnh sốt xuất huyết Dengue?
Biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất đối với những khu vực có muỗi vằn là loại bỏ nơi muỗi đẻ trứng, hay còn gọi là giảm nguồn lây. Giảm số lượng trứng, ấu trùng và nhộng sẽ làm giảm số lượng muỗi trưởng thành và ngăn chặn sự lây truyền của bệnh.
Các vật dụng hứng nước mưa hoặc dùng để chứa nước nên được che đậy cẩn thận hoặc loại bỏ đúng cách. Các vật chứa cần thiết còn lại nên được đổ hết nước, cọ rửa sạch sẽ (để loại bỏ trứng) ít nhất mỗi tuần một lần. Điều này sẽ ngăn chặn muỗi trưởng thành nở ra từ giai đoạn trứng/ấu trùng/nhộng. Sự tham gia của cộng đồng là chìa khóa để phòng chống sốt xuất huyết. Khi mỗi hộ gia đình cùng nhau giảm mật độ muỗi, tỷ lệ lây truyền bệnh sẽ giảm hoặc thậm chí ngừng lại.
Bên cạnh đó, để bảo vệ bản thân khỏi muỗi chích hiệu quả nhất, bạn nên giảm thiểu vùng da hở mà muỗi có thể chích. Quần áo dài tay và thuốc chống muỗi là những lựa chọn khả thi nhất.
Ngoài ra, lưới chống muỗi ở cửa sổ và cửa ra vào cùng với điều hòa không khí sẽ giảm nguy cơ muỗi tiếp xúc với các thành viên trong gia đình. Màn chống muỗi (và/hoặc màn tẩm hóa chất) cũng sẽ cung cấp thêm lớp bảo vệ cho những người ngủ ban ngày hoặc bảo vệ chống lại các loại muỗi khác có thể đốt vào ban đêm (như muỗi truyền sốt rét). Bình xịt côn trùng gia dụng, nhang muỗi hoặc các thiết bị xông tinh dầu diệt côn trùng khác cũng có thể giảm hoạt động của muỗi.
10. Có vắc-xin phòng sốt xuất huyết Dengue không?
Hiện tại đã có vắc-xin được cấp phép để phòng ngừa bệnh SXHD. Lịch tiêm vắc-xin này gồm 2 liều, cách nhau 3 tháng, được chỉ định cho các nhóm tuổi cụ thể và trong những trường hợp đặc biệt theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).
WHO khuyến nghị sử dụng vắc-xin phòng SXHD cho trẻ em từ 6–16 tuổi ở những nơi có cường độ lây truyền SXHD cao. WHO hiện không khuyến nghị sử dụng vắc-xin này một cách có hệ thống cho trẻ em dưới 6 tuổi vì hiệu quả của vắc-xin ở nhóm tuổi này thấp hơn.
Vắc-xin phòng SXHD không nên được tiêm cho:
– Phụ nữ đang mang thai hoặc có kế hoạch mang thai trong vòng ít nhất 1 tháng sau khi tiêm vắc-xin.
– Phụ nữ đang cho con bú.
– Người bị suy giảm miễn dịch bẩm sinh hoặc mắc phải, bao gồm những người đang điều trị ức chế miễn dịch như hóa trị hoặc dùng liều cao corticosteroid toàn thân trong vòng 4 tuần trước khi tiêm vắc-xin.
– Người nhiễm HIV có triệu chứng hoặc nhiễm HIV không triệu chứng nhưng có bằng chứng suy giảm chức năng miễn dịch.
Tiêm vắc-xin phòng SXHD nên được xem là một phần của chiến lược tổng hợp để kiểm soát dịch bệnh, bao gồm kiểm soát muỗi, quản lý ca bệnh hợp lý và sự tham gia của cộng đồng. Việc kiểm soát muỗi toàn diện phải luôn là một thành phần quan trọng trong các chương trình kiểm soát SXHD.
Nguồn: HCDC
Phòng Công tác xã hội Bệnh viện Mắt
